سال تحصيلي 68-67 براي گذراندن فرصت مطالعاتي به ايتاليا رفته بودم، براي نخستين بار با شبكه اينترنت آشنا شدم. البته

آن سال تب ايميل و اينترنت در اكثر دانشگاه هاي ايران، فراگير شده بود. بعد از بازگشت به ايران به عضويت هيأت علمي

مركز تحقيقاتي فيزيك نظري و رياضيات در آمدم. سال 68 بود كه آقاي دكتر محمد جواد لاريجاني رئيس اين مركز، همت

كردند و اينترنت را به ايران آوردند. من هم به عنوان جانشين ايشان در اين طرح همكاري كردم.

يكي از نخستين دغدغه هاي مديران و هيأت علمي اين مركز، ارتباط علمي و پژوهشي با دانشگاه هاي دنيا بود. در مركز

تحقيقات به اين نتيجه رسيديم كه پست الكترونيك براي يك مركز تحقيقاتي كه مي خواهد با دانشگاه هاي دنيا ارتباط داشته

باشد، يك ضرورت اجتناب ناپذير است. به دليل شرايط پس از جنگ، برنامه گسترش ارتباط با دانشگاه هاي خارجي مورد نظر

بود و يكي از سرلوحه هاي مركز تحقيقات به شمار مي آمد. ايميل ارزان ترين و سريع ترين روشي بود كه مورد توجه قرار گرفت.

در سال 68 هيچ مركزي براي ارائه خدمات اينترنت در كشور وجود نداشت. هرچند برخي مراكز از طريق تماس تلفني با خارج

كشور به شبكه وصل مي شدند ولي اين مراكز به ديگران خدمات نمي دادند. از طريق تماس تلفني بين المللي به شبكه

اينترنت وصل مي شدند. البته در آن زمان هنوز شبكه internet ايجاد نشده بود و به شبكه bitnet وصل مي شدند.

از طريق مركز بين المللي فيزيك نظري در ايتاليا كه آن زمان رياست آن با پروفسور عبد السلام بود به مؤسسه مجمع اروپايي

شبكه هاي تحقيقاتي (earn) وصل شديم.

اين مؤسسه آن زمان كشور هاي غير اروپايي مانند هندوستان را به عضويت پذيرفته بود. ولي شرايط عضويت ويژه اي داشت

كه با توصيه هاي آقاي عبد السلام، عضويت ايران مورد پذيرش قرار گرفت.

اواخر سال ميلادي 1992 از طريق اتصال تلفني به دانشگاه لينس اتريش وصل شديم. بعد ها با يك خط استيجاري به

دانشگاه وين اتريش وصل شديم كه آن زمان از نقاط اصلي اتصال به شبكه earn بود.

همكاران ما كه به اجلاس هاي فني بين المللي مي رفتند، چيز هاي تازه اي ياد گرفتند. گزارش هاي آنها نشان مي داد كه

شبكه هاي تحقيقاتي بين المللي از پروتكل bitnet به پروتكل جديد به نام internet حركت مي كنند. به همين دليل بود كه

مركز تحقيقات نيز اتصال به اينترنت را به سرعت پيگيري كرد.

اواخر سال 93 ميلادي پروتكل ip/icp را راه اندازي كرديم كه امكان اتصال به شبكه اينترنت را فراهم كرد. البته چون آن زمان يك

زير شبكه از شبكه دانشگاه وين بوديم، آخر آدرس ها، نشاني دانشگاه وين يعني univie. at درج مي شد.

ايران حدود يك سال بعد از دانشگاه هاي اروپايي به شبكه اينترنت وصل شد. سرعت اتصال در آن سال خيلي كم بود. كل

ظرفيت اتصال كشور 8/9 كيلوبيت در ثانيه بود. البته در آن زمان هنوز سرويس هاي web و فايل هاي گرافيكي راه نيفتاده بود و

همين سرعت 8/9 براي تبادل ايميل كفايت مي كرد.

آن سال ها به دنبال اين بوديم كه با عنوان ويژه ايران شناخته شويم نه اتريش. بنابراين پسوند ir را از سازمان متولي استاندارد

هاي جهاني اينترنت تقاضا كرديم. پس از پرس وجو ها، متوجه شديم مؤسسه internic در آن زمان متولي اين مسئله بود.

اين مؤسسه وابسته به دانشگاه كاليفرنياي جنوبي بود و مديريت واقعي آن نيز در اختيار فردي به نام جاناتان پاستل بود.

هرچند تحريم ها عليه ايران خيلي پر رنگ نبود ولي هنوز خاطره گروگان گيري در ذهن برخي آمريكا يي ها زنده بود. به همين

دليل با مقاومت هايي مواجه بوديم.

كسي در ايران به صورت موازي با ما حركت نمي كرد. بنابراين بعد از غلبه بر مخالفان، توانستيم در فروردين 1374 امتياز پسوند

ملي ir را كسب كنيم.

در واقع با مقاومت 2 كشور ايران و آمريكا مواجه بوديم. البته مخالفت با پسوند ir در آمريكا، يك موضع رسمي نبود. مديريت

اينترنت در اختيار بنياد ملي علوم nsf بود. فردي در اين بنياد عضو بود كه دل خوشي از ايران نداشت و با ما مخالفت مي كرد.

البته الان رفتار خود را تغيير داده و از دوستان خوب ما شده است.

در مخابرات ايران كساني بودند كه اعتقادي به اينترنت نداشتند. آنها فكر مي كردند اينترنت يك مد روز است و زود فراموش

مي شود. آنها كوشش مي كردند شبكه محدود تر به نام x25 را راه اندازي كنند و مي گفتند هر نوع فعاليت شبكه اي، بايد

تحت همين شبكه انجام شود.

آن زمان اينترنت به اندازه كافي شهرت پيدا كرده بود و همه مي دانستند x25 پاسخگوي توسعه فناوري اطلاعات نيست.

چند سال زحمت كشيديم تا به مخابرات تفهيم كنيم تجربه x25 يك بار در اروپا آزمايش شده و ناكارآمدي آن قبلا اثبات شده

است.

لازم است از كوشش دكتر محمد جواد لاريجاني ياد كنم. ايشان شجاعت بالايي در اين رابطه نشان دادند. بويژه وقتي اولين

اتصال به bitnet برقرار شد. آن زمان لازم بود تعهد نامه هايي را امضا كنيم از جمله اين كه مانع عبور ترافيك هيچ كشوري

نشويم. آن زمان كمتر كسي جرأت امضاي اين تعهد نامه ها را داشت. بي شك پشتيباني و جايگاه سياسي و اجتماعي

دكتر لاريجاني، نقش مؤثري در راه اندازي اينترنت داشت. ايشان هميشه به مسئولان سياسي ياد آور مي شدند كه شبكه

اينترنت، در خدمت محققان و مراكز علمي است و ممانعت از آن، ايستادن در مقابل روند توسعه علمي كشور است.

نوشته

سياوش شهشهاني
استاد دانشگاه صنعتي شريف و قائم مقام سابق مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات